Geplaatst: 03-05-2016

Leeuwen in Zuid Afrika                                                    

Enige tijd geleden is onze dierenarts Claudia de Kort naar Zuid Afrika gegaan om daar een bezoek te brengen aan een leeuweninstituut te Cullinan. Hier worden in het kader van wildlife conservation sinds vele jaren leeuwen opgevangen, gefokt en grootgebracht, waarna de jongvolwassen leeuwen uitgezet worden in veilige natuurparken/reservaten, waar zij beschermd worden tegen stropers en andere gevaren. In het onderstaande een verslag van haar ervaringen.

Waarom een leeuwen fokprogramma?
Er wordt vaak gedacht dat er in Afrika erg veel leeuwen leven, maar niets is minder waar! Leefden er 100 jaar geleden nog zo’n 250.000 leeuwen in Afrika, heden ten dage zijn het er slechts zo’n 15.000 en misschien op het moment dat ik dit schrijf nog veel minder. Om de leeuw voor uitsterven te behoeden en de populatie op een gezonde manier in stand te houden, zijn er diverse leeuwenfokprogramma’s opgericht.

Bedreigingen voor de leeuw
Er zijn verschillende oorzaken van de drastisch gedaalde leeuwenpopulatie in Afrika. 

Het inperken van leefgebied
De reservaten waar leeuwen verblijven in Afrika zijn van elkaar afgesloten gebieden, de één groter dan de andere. De leeuwen die in de diverse gebieden leven, kunnen deze niet verlaten om naar een ander gebied te migreren. Dit zorgt voor een gebrek aan genetische diversiteit, want de leeuwen van verschillende gebieden/troepen kunnen niet met elkaar paren. Tevens kunnen de leeuwen niet meetrekken met hun prooidieren, hetgeen de voedselvoorziening in het gedrang kan brengen.

Mens-dier-conflicten
Soms is er in gebieden waar de leeuw leeft niet voldoende voedsel aanwezig en zijn de leeuwen genoodzaakt vee van boeren te doden. Deze boeren zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van hun vee en leeuwen worden daarom door hen als schadelijk gezien en doodgeschoten of gevangen. Tevens wordt er op leeuwen gejaagd door stropers die de diverse reservaten binnendringen.

Overdracht van ziekten
De Afrikaanse leeuw wordt bedreigd door ziekten zoals FIV (kattenaids) en tuberculose (TBC). TBC is een fatale aandoening die wordt overgedragen op de leeuwen doordat zij tijdens de jacht in contact komen met TBC-besmette tamme runderen. Leeuwen raken eveneens besmet doordat het tamme vee de ziekte verspreidt onder de wilde rundersoorten, bijvoorbeeld de waterbuffel. Bijna alle in het wild levende leeuwen zijn inmiddels besmet met TBC!

Trofeejacht
In Afrika is het mogelijk om tegen betaling op leeuwen te jagen. Deze leeuwen worden door handelaren gefokt op zogenaamde gamefarms en kort voor de jacht vrijgelaten. Dit leidt tot vele discussies. Voorstanders stellen dat er veel geld betaald wordt voor de jacht op een leeuw. Dit geld zou dan terug moeten vloeien naar natuurbescherming, zodat uiteindelijk de dieren geholpen kunnen worden. Zij stellen tevens dat er goed management plaatsvindt, waardoor er op de zwakkere en oudere leeuwen wordt gejaagd. Tegenstanders voeren aan dat de inkomsten van de jacht vaak helemaal niet gebruikt worden voor natuurbescherming. Het komt terecht bij de eigenaars van de gamefarms. Wetenschappers stellen eveneens dat de jacht op leeuwen een risico  is voor de hele leeuwenpopulatie. Er wordt namelijk vooral gejaagd op de volwassen mannetjes, dat zijn immers de mooiste leeuwen met de langste manen. Maar de dood van een dergelijk mannetje laat de troep zonder leider achter. De leiding zal dan door een ander, minder ervaren, mannetje overgenomen worden. Bovendien accepteert een nieuwe leider de welpen van de oude leider (=rivaal) niet, en zal hij deze dus doden. Deskundigen stellen dat voor elk gedood mannetje door de jacht, ongeveer 12 welpen ten dode zijn opgeschreven.

Wat houdt het leeuwen fokprogramma in?          
Het Zuid Afrikaanse leeuwenfokprogramma streeft ernaar om FIV- en TBC-vrije leeuwen te fokken en deze in beschermde gebieden op te voeden tot zelfstandige leeuwen, die grotendeels zelf kunnen jagen. Deze leeuwen worden dan in diverse reservaten/wildparken uitgezet. In deze beschermde gebieden, waar zij bewaakt en desnoods bijgevoerd worden, paren de ‘bijna-wilde” leeuwen met elkaar en krijgen welpen die écht volledig “wild” zijn. Op deze manier wordt de leeuwenpopulatie in stand gehouden en wordt ervoor gezorgd dat de genenpoel zo groot mogelijk blijft. Men doet dit door leeuwen van verschillende leefgebieden uit te wisselen. Zo wordt inteelt en het optreden van inteelt-gerelateerde aandoeningen voorkomen.

De welpjes worden in eerste instantie met de fles grootgebracht. Daarna drinken zij melk uit een voerbak. Op de dag van mijn bezoek kregen deze welpen voor het eerst vlees bij hun melk. Dat was nog even wennen voor ze, er werd flink geknoeid! De kleine welpen zitten in verwarmde hokken, maar vanaf dat zij ongeveer een half jaar oud zijn worden zij gehuisvest op een zeer groot buitenverblijf. Zij kunnen daar zelf jagen maar worden ook bijgevoerd. Vanaf de leeftijd van 2 jaar kunnen zij worden uitgezet en voor “wilde” nakomelingen gaan zorgen. De volwassen leeuwen, waar mee gefokt wordt, zitten in aparte buitenverblijven.

Wandelen met zes leeuwen
Op het leeuweninstituut is het mogelijk om een wandeling te maken met de jonge leeuwen. Tijdens deze wandelingen kunnen de jonge dieren wennen aan “buiten het hek zijn” en de omgeving verkennen. Dit zal ze van pas komen als ze worden uitgezet in een beschermd reservaat. Deze wandeling is dus een leerzame ervaring, niet alleen voor de leeuwen, maar ook voor de bezoekers: door mensen te leren over leeuwen en hun natuurlijke gedrag wordt er meer begrip gecreëerd voor deze diersoort en krijgt men meer aandacht voor het feit dat het zo belangrijk is om deze prachtige dieren te beschermen en te behoeden voor uitsterving!

Twee van de 6 leeuwen waarmee ik gewandeld heb. Hier nog achter het hek.

In mijn geval werd er gewandeld met 3 leeuwen van 6 maanden oud, en 3 leeuwen van een jaar oud. Van tevoren wordt er tijdens een briefing door de eigenaar van het instituut verteld waar je op moet letten tijdens zo’n wandeling. Het is immers niet helemaal zonder gevaar, het blijven wilde dieren. Het allerbelangrijkste is dat je steeds moet zorgen dat je ze alle 6 weet te vinden. “Soms fixeer je je aandacht namelijk op de vier leeuwen die voor je lopen, terwijl je langzaam van achteren beslopen wordt door de andere twee!”, vertelt hij. Dat is geen geruststellende gedachte!  Gelukkig lopen er diverse verzorgers mee die een oogje in het zeil houden. Als je foto’s maakt, niet bukken, dan zijn de leeuwen geneigd om je te bespringen. Deze jonge leeuwen zijn namelijk nog erg speels en moeten leren wat wel en niet mag. En let ook goed op voor de “Mc Donalds-look”, zo vertelt de verzorger. Op mijn vraag hoe ik deze ‘look’ herken, zegt hij: “dat merk je vanzelf!” 

De Mc Donalds-look is de blik die een leeuw je geeft op het moment dat hij van plan is om je te bespringen, als een prooi. Op zo’n moment moet je je heel groot maken en hard “no” roepen, om te laten blijken dat jij “gevaarlijker” bent dan de leeuw en zeker geen prooi. Ik hoop dat die blik me bespaard blijft, denk ik nog. Maar dan gaan we al: alle losse veters vastmaken, dat zijn namelijk erg aantrekkelijke zaken voor een jonge leeuw om mee te spelen, en we gaan! Het hek gaat open. De leeuwen komen naar buiten en begroeten de verzorger, ze wrijven met hun snoet langs zijn benen terwijl ze zachte keelgeluiden maken.

Direct nadat de leeuwen uit hun verblijf kwamen rennen bleek al dat het niet zo gemakkelijk is om continu 6 leeuwen in het oog te houden. Er zit er één in een boom, de andere 3 rennen een stuk vooruit en de laatste twee…….Ja, waar zijn die eigenlijk? Oja, daar in het hoge gras! En weer opnieuw tellen, 1,2,3…4,5…..…6!

Deze wandeling is niet alleen erg interessant, maar ook zeer interactief! De leeuwen komen langs je af lopen, soms raken ze met hun staart je hand of snuffelen ze aan  je schoenen. Ze spelen met elkaar in het hoge gras, een prachtig gezicht!  Het is geweldig om te zien hoe goed hun kleuren aangepast zijn aan de omgeving. Zodra ze een paar meter in het hoge gras zijn, kun je ze met geen mogelijkheid meer ontdekken. En dan zijn ze plots weer voor je op het pad, spelend met elkaar. Prachtig mooi hoe ze met hun grote voeten geruisloos lopen. Ze lopen een beetje op een “luie” manier, heel relaxed. Daarom heten leeuwen ook “lazy cats” .

De wandeling duurt ongeveer een half uur. Nadat de leeuwen uit een poel wat gedronken hebben en de wandeling ten einde is gaan de leeuwen terug hun verblijf in en krijgen ze allemaal een kip te eten. Ze schudden deze eerst in het rond om een groot deel van de veren eraf te krijgen en daarna hoor je ze al kauwend de kippenbotjes verbrijzelen. Het is dan toch een gek idee dat je net met deze leeuwen gewandeld hebt….

Ik heb erg genoten van de tijd in het leeuweninstituut, zowel van de verschillende dieren als de prachtige omgeving en de vriendelijke mensen die hun leven wijden aan deze nobele taak.

Een bijzonder mooie ervaring!